Trong cuộc sống hằng ngày, đôi khi người ta vô tình bị rắn cắn nhưng không biết cách sơ cứu dẫn đến sự nguy hiểm cho tính mạng. Để giúp bạn đọc có thể phân biệt được đâu là rắn độc và rắn lành, cùng với cách sơ cứu khi không may bị rắn cắn, Cuộc Sống Việt xin gửi tới bạn đọc bài viết Hướng dẫn cách sơ cứu khi bị rắn cắn sau đây:
1. Nhận biết một số loài rắn độc
Thực tế, trên toàn thế giới chỉ có khoảng 15% loài rắn là có độc, số còn lại không gây nguy hiểm cho con người. Có thể phân biệt rắn độc và rắn không độc dựa vào đặc điểm nhận dạng bên ngoài của chúng, nổi bật nhất là hai răng nanh độc lớn ở cửa hàm trên. Vì vậy nạn nhân bị rắn độc cắn thường có vết thương hình dấu móc độc đặc trưng tiêm dưới da hoặc tiêm vào bắp thịt.
Nạn nhân rắn độc cắn có nguy cơ bị thương tích nặng, đôi khi tàn phế hoặc tử vong. Một số loài rắn hổ mang có khả năng phun nọc độc từ xa rất nguy hiểm, khiến nạn nhân bị tổn thương mắt và nhiễm độc toàn thân.
Một số loài rắn độc thường gặp ở nước ta gồm:
- Rắn hổ mang thường: khi đe doạ hoặc chuẩn bị tấn công cổ sẽ bạnh và phát ra âm thanh đặc trưng. Thường xuất hiện ở vùng rừng núi, trung du và đồng bằng, cũng có thể sống ở quanh khu dân cư.
- Rắn hổ mang chúa: cổ cũng bạnh nhưng không rộng bằng hổ mang thường, có hai vảy lớn ở đỉnh đầu, kích thước to, nặng gần chục kilogram và dài khoảng 2,5m.
- Rắn cạp nong/cạp nia: thân mình khúc đen, khúc trắng hoặc vàng. Sống ở vùng trung du và đồng bằng, đặc biệt là những nơi gần nước.
- Rắn lục: đầu to hình thoi hoặc tam giác, con ngươi trong mắt hình elip dọc, màu xanh lá cây nhiều mức độ.
- Rắn biển: thời gian sống phần lớn trong môi trường biển, thường có nọc độc mạnh.
Nạn nhân rắn độc cắn có nguy cơ bị thương tích nặng, đôi khi tàn phế hoặc tử vong. Một số loài rắn hổ mang có khả năng phun nọc độc từ xa rất nguy hiểm, khiến nạn nhân bị tổn thương mắt và nhiễm độc toàn thân.
Một số loài rắn độc thường gặp ở nước ta gồm:
- Rắn hổ mang thường: khi đe doạ hoặc chuẩn bị tấn công cổ sẽ bạnh và phát ra âm thanh đặc trưng. Thường xuất hiện ở vùng rừng núi, trung du và đồng bằng, cũng có thể sống ở quanh khu dân cư.
- Rắn hổ mang chúa: cổ cũng bạnh nhưng không rộng bằng hổ mang thường, có hai vảy lớn ở đỉnh đầu, kích thước to, nặng gần chục kilogram và dài khoảng 2,5m.
- Rắn cạp nong/cạp nia: thân mình khúc đen, khúc trắng hoặc vàng. Sống ở vùng trung du và đồng bằng, đặc biệt là những nơi gần nước.
- Rắn lục: đầu to hình thoi hoặc tam giác, con ngươi trong mắt hình elip dọc, màu xanh lá cây nhiều mức độ.
- Rắn biển: thời gian sống phần lớn trong môi trường biển, thường có nọc độc mạnh.
2. Triệu chứng khi bị rắn cắn
Trường hợp bị rắn lành cắn, triệu chứng điển hình của vết cắn là trầy xước hoặc đau sưng nhẹ.
Trường hợp bị rắn độc cắn, nạn nhân sẽ có các biểu hiện sau:
- Đau rát nghiêm trọng tại vùng bị cắn trong vòng 15 - 30 phút đầu tiên.
- Sau đó có thể sưng nề và bầm tím chỗ vết cắn, đôi lúc lan rộng lên khắp chi bị cắn gây hoại tử da.
- Các dấu hiệu khác: khó thở, buồn nôn và cảm giác cơ thể yếu dần đi, đôi lúc nạn nhân cảm thấy trong miệng có mùi vị kỳ lạ.
Cũng có trường hợp một con rắn độc khi cắn lại không giải phóng ra nọc độc, đây gọi là những "vết cắn khô" và chỉ gây kích ứng tại chỗ.
Một số loài thuộc họ rắn hổ sau khi cắn gây ra các triệu chứng của thần kinh cho nạn nhân, như: khó nói, ngứa ran da, yếu chân tay, suy hô hấp và ngưng thở hoặc liệt toàn thân. Loài khác có độc tố kém hơn như họ rắn lục gây ra chứng rối loạn đông máu và xuất huyết.
Trường hợp bị rắn độc cắn, nạn nhân sẽ có các biểu hiện sau:
- Đau rát nghiêm trọng tại vùng bị cắn trong vòng 15 - 30 phút đầu tiên.
- Sau đó có thể sưng nề và bầm tím chỗ vết cắn, đôi lúc lan rộng lên khắp chi bị cắn gây hoại tử da.
- Các dấu hiệu khác: khó thở, buồn nôn và cảm giác cơ thể yếu dần đi, đôi lúc nạn nhân cảm thấy trong miệng có mùi vị kỳ lạ.
Cũng có trường hợp một con rắn độc khi cắn lại không giải phóng ra nọc độc, đây gọi là những "vết cắn khô" và chỉ gây kích ứng tại chỗ.
Một số loài thuộc họ rắn hổ sau khi cắn gây ra các triệu chứng của thần kinh cho nạn nhân, như: khó nói, ngứa ran da, yếu chân tay, suy hô hấp và ngưng thở hoặc liệt toàn thân. Loài khác có độc tố kém hơn như họ rắn lục gây ra chứng rối loạn đông máu và xuất huyết.
Nguyên nhân dẫn đến tử vong do rắn độc cắn chủ yếu là mất nhiều máu, chảy máu toàn thân khó cầm hoặc liệt các cơ gây khó thở.
3. Cách sơ cứu khi bị rắn cắn
Nếu bị rắn cắn (ngay cả khi xác định là rắn lành) cần thực hiện lần lượt các bước sau để đảm bảo nạn nhân được cứu chữa kịp thời:
- Gọi điện đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất.
- Đưa nạn nhân ra xa phạm vi con rắn.
- Nạn nhân phải hết sức bình tĩnh và hạn chế cử động, dùng nẹp để cố định chi (tay, chân) bị cắn.
- Nới lỏng quần áo và cởi bỏ đồ trang sức để tránh gây chèn ép vết thương.
- Tư thế nạn nhân phải điều chỉnh sao cho vị trí của vùng bị cắn đến mặt đất thấp hơn vị trí của tim đến mặt đất (nhằm hạn chế tốc độ lưu thông của máu tại vùng bị cắn về tim), có thể đặt nạn nhân nằm xuống, đầu nạn nhân hơi cao hơn so với thân người.
- Dùng xà phòng và nước muối làm sạch vết thương.
- Băng kín vùng bị cắn bằng miếng gạc khô.
- Gọi điện đến bệnh viện hoặc cơ sở y tế gần nhất.
- Đưa nạn nhân ra xa phạm vi con rắn.
- Nạn nhân phải hết sức bình tĩnh và hạn chế cử động, dùng nẹp để cố định chi (tay, chân) bị cắn.
- Nới lỏng quần áo và cởi bỏ đồ trang sức để tránh gây chèn ép vết thương.
- Tư thế nạn nhân phải điều chỉnh sao cho vị trí của vùng bị cắn đến mặt đất thấp hơn vị trí của tim đến mặt đất (nhằm hạn chế tốc độ lưu thông của máu tại vùng bị cắn về tim), có thể đặt nạn nhân nằm xuống, đầu nạn nhân hơi cao hơn so với thân người.
- Dùng xà phòng và nước muối làm sạch vết thương.
- Băng kín vùng bị cắn bằng miếng gạc khô.
4. Lưu ý trong sơ cứu khi bị rắn cắn
- Không quấn băng garo vào vùng bị cắn, như vậy sẽ làm đau nạn nhân và cản trở sự lưu thông của máu đến các chi gây hoại tử.
- Không chườm lạnh lên vết thương hay bôi hóa chất, đắp lá cây hoặc uống thuốc khi chưa được sự chỉ định của bác sĩ.
- Không đâm chích, rạch, châm vết thương hoặc cố gắng loại bỏ nọc độc vì không mang lại hiệu quả và có thể khiến vết thương nhiễm trùng nặng thêm.
- Tuyệt đối không dùng thức uống có chứa caffeine hoặc rượu, bia vì chúng có khả năng tăng tốc độ hấp thụ nọc độc của cơ thể.
- Không cố bắt con rắn. Hãy ghi nhớ và mô tả cho bác sĩ biết hình dạng, màu sắc, cách tấn công của con rắn nhằm giúp cho việc điều trị được hiệu quả. Nếu có điện thoại thông minh hãy chụp hình con rắn ở khoảng cách an toàn.
Quá trình theo dõi tình trạng nạn nhân tại bệnh viện và xử trí bằng huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu phải được tiến hành ít nhất trong 12 giờ đầu. Vì thế trong tất cả các trường hợp bị rắn cắn, cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế một cách an toàn và nhanh chóng nhất. Nếu để lâu thì quá trình điều trị sẽ kém hiệu quả.
Trường hợp vô tình bắt gặp rắn, phải nhẹ nhàng di chuyển càng xa càng tốt, rắn sẽ bỏ đi vì rắn khá sợ người, rắn chỉ tấn công khi cảm thấy bị đe dọa. Vì vậy không được đuổi, hù dọa, bắt rắn, dồn ép giết rắn, rắn dù đã chết vẫn còn chứa nọc độc, đầu rắn đã chết vẫn có thể cắn người, rất nguy hiểm.
- Không chườm lạnh lên vết thương hay bôi hóa chất, đắp lá cây hoặc uống thuốc khi chưa được sự chỉ định của bác sĩ.
- Không đâm chích, rạch, châm vết thương hoặc cố gắng loại bỏ nọc độc vì không mang lại hiệu quả và có thể khiến vết thương nhiễm trùng nặng thêm.
- Tuyệt đối không dùng thức uống có chứa caffeine hoặc rượu, bia vì chúng có khả năng tăng tốc độ hấp thụ nọc độc của cơ thể.
- Không cố bắt con rắn. Hãy ghi nhớ và mô tả cho bác sĩ biết hình dạng, màu sắc, cách tấn công của con rắn nhằm giúp cho việc điều trị được hiệu quả. Nếu có điện thoại thông minh hãy chụp hình con rắn ở khoảng cách an toàn.
Quá trình theo dõi tình trạng nạn nhân tại bệnh viện và xử trí bằng huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu phải được tiến hành ít nhất trong 12 giờ đầu. Vì thế trong tất cả các trường hợp bị rắn cắn, cần đưa nạn nhân đến cơ sở y tế một cách an toàn và nhanh chóng nhất. Nếu để lâu thì quá trình điều trị sẽ kém hiệu quả.
Trường hợp vô tình bắt gặp rắn, phải nhẹ nhàng di chuyển càng xa càng tốt, rắn sẽ bỏ đi vì rắn khá sợ người, rắn chỉ tấn công khi cảm thấy bị đe dọa. Vì vậy không được đuổi, hù dọa, bắt rắn, dồn ép giết rắn, rắn dù đã chết vẫn còn chứa nọc độc, đầu rắn đã chết vẫn có thể cắn người, rất nguy hiểm.
Cuộc Sống Việt chân thành cảm ơn bạn đọc đã xem bài viết. Hy vọng bài viết cung cấp cho bạn đọc thông tin cần thiết về việc phân biệt rắn độc và rắn lành, cùng với Cách sơ cứu khi bị rắn cắn, giúp bạn đọc có thêm kiến thức cho cuộc sống an toàn và hạnh phúc hơn.
Hoàng Phương